Yazar: Nikolay V. Gogol

Yıl, 1830. Yer, küçük bir kaza. Kaymakam Anton Antonoviç Skvoznik-Dmuhanovski evinde Yoksulları Koruma Kurumları Müdürü Artemi Filippoviç Zemlyanika’yı, Lise Müdürü Luka Lukiç Hlopov’u, Yargıç Ammos Fyodoroviç Lyapkin-Tyapkin’i, Doktor Hristian İvanoviç Gibner’i, Komiser Stepan İlyiç Uhovertov’u ve iki polis memurunu karşısına almış, gizli bir emirle Petersburg’dan gönderilmiş olan müfettiş konusunda uyarmaktadır. Kaymakam bu haberi daha önce bu kazada yaşamış olan Andrey İvanoviç Çmıhov’un mektubundan öğrenmiştir. Çmıhov, kaymakamın karakterini bildiğinden ona gizli kimlikle ortalıklarda dolaşacak bu kişiye karşı tedbirli olmasını salık vermektedir. Kaymakam kendince tüm önlemleri almıştır ancak kurumlar konusunda endişelidir. Bu nedenle Artemi Filippoviç’e hastalara çekidüzen vermesi; tek kelime Rusça bilmeyen Hristian İvanoviç’e hasta sayısını azaltması, yatak başlarına Latince veya başka bir dilde oluşturulmuş hasta takip çizelgesi asması; Ammos Fyodoroviç’e mübaşirlerin yetiştirdiği ve bekleme odasının tümünü işgal eden kazların, duruşma salonunda kurutulan kıyafetlerin, evrak dolabının üstündeki av kamçısının kaldırılması, her daim votka kokan yardımcısına bu kokuyu bastırmak için soğan ve sarımsak yemesini öğütlemesi; Luka Lukiç’e de her daim yüzünü buruşturarak gençlere ilerici fikirler aşılayan ve ateşli bir şekilde ders anlatan öğretmenleri uyarması hususlarında tembihlerde bulunur. O esnada odaya giren Postane Müdürü İvan Kuzmiç Şpekin, kentin ileri gelenlerinden bir pomesçik (toprak ağaları) olan Pyotr İvanoviç Bobçinski’den haberi almış, müfettişin sebebi ziyaretini öğrenmeye çalışmaktadır. Kaymakam nedenini bilemese de esnaf ve tüccarların şikâyetinden şüphelenmektedir. Bu nedenle İvan Kuzmiç’ten tedbiren, gelen mektupları açıp kontrol etmesini ister. Postane Müdürü zaten bunu uzun süredir yapmaktadır hatta bir mektubu sırf içeriği hoşuna gittiği için kendine bile saklamıştır. Kaymakam her an birinin içeri girip onu sorgulayacağını düşünürken Pyotr İvanoviç Bobçinski ve ondan ayrılmayan bir diğer pomesçik Pyotr İvanoviç Dobçinski heyecanla odaya dalar. Vlas’ın hanında sivil giyimli, yakışıklı bir adamın düşünceli düşünceli gezdiğini fark etmişlerdir. Vlas’tan öğrendikleri kadarıyla 23 yaşında, adı İvan Aleksandroviç Hlestakov olan bu adam iki haftadır oradadır kalmaktadır. Petersburg’tan gelip Saratov’a gitmeyi amaçlamasına rağmen ne oradan ayrılmış ne de herhangi bir ödeme yapmıştır. Otuz yıllık kaymakamlık hayatında daha önce hiç bu kadar paniğe kapılmamış olan Anton Antonoviç, huzuruna çağırdığı Komiser Stepan İlyiç Uhovertov’a yapılması gerekenleri bir bir anlatarak çıkabilecek aksilikleri önlemeye çalışır. Hana giden cadde ve kaldırımlar derhal tertemiz yapılmalı, ayakkabıcının yanındaki eski çit yıkılıp yerine sarı işaret kazıkları dikilmelidir ki orada yol çalışması var sanılsın, geçen yıl ödenek alınmasına karşın Yoksulları Koruma binasının yanındaki kilisenin neden yapılmadığı sorulursa yapımına başlandığı ancak çıkan yangın nedeniyle tamamlanamadığı yalanına sadık kalınmalı, önüne gelene şiddet gösteren Polis Memuru Derjimorda da kendine hâkim olmalıdır. Tüm bu talimatların ardından eşi Anna Andreyevna’nın sorularını cevapsız bırakarak Dobçinski’yle Vlas’ın yerine gitmek üzere aceleyle evden ayrılır. Anna Andreyevna da merakını gideremediği için İvan Kuzmiç için süslenmeyi uzatan 18 yaşındaki kızı Marya Antonovna’yı suçlayarak Kâhya Avdotya’yı Kaymakamın peşinden yollar.

O esnada Hlestakov’un uşağı Osip açlıktan kıvranarak söylenmektedir. Petersburg’tan ayrılalı iki ay olmuş, sıradan bir kayıt memuru olmasına rağmen babasının gönderdiği parayı har vurup harman savuran efendisi, her şeyin en iyisine sahip olma düşüncesinin yanında bir de kumar düşkünlüğüyle onu bu sefilliğe mahkûm etmiştir. Hlestakov, uşağını yemek yollaması için hancıya göndermek ister ancak Ossip umutsuzdur. Vlas uzun süredir ödeme yapmadıkları için onları kaymakama şikâyet edip hapse attıracağını söylemiştir. Hlestakov kara kara düşünürken Kaymakam, Dobçinski ile odaya girer. Yaşadığı korkuyu sahte bir cesaretle örtmeye çalışan Hlestakhov hemen hancıyı şikâyet etmeye başlar ve Anton Antonoviç’ten biraz borç ister. Rüşvetle her şeyi örtbas edebileceğini fark eden Kaymakam, sevinçle cebindeki 400 rubleyi Hlestakov’a uzatır ve hancıya borcunu kendisinin ödeyeceği sözünü verir. Ardından da Hlestakhov’u evine davet eder. Amacı, adamı iyice içirip hakkında söylenenleri öğrenmektir.

Yoksulları Koruma Kurumunda yenilen yemekten sonra hep beraber gelinen Dmuhanovskilerde Anna Andreyevna ve Marya Antonovna’nın karşısına geçerek kendini narsistçe bir övgüyle anlatan Hlestakov’dan duydukları karşısında telaşa kapılan Kaymakam, misafirine dinlenmesini önerir. Bu sayede Ossip’ten de efendisinin anlattıklarını doğrulama imkânı sağlamış olacaktır. Ossip bu ağırlamadan şaşkın, daha iyisini bulma umuduyla oyuna devam eder. Aldığı bahşişle de abartılarının karşılığını misliyle alır.

Hlestakov uyanınca sırasıyla Yargıç, Postane Müdürü, Lise Müdürü, Yoksulları Koruma Kurumları Müdürü, Bobçinski ve Dobçinski resmi kıyafetlerini giyinmiş halde maruzatlarını sunmak üzere onu odasında ziyaret ederler. Hepsinden toplam 1065 ruble para koparan Hlestakov bu konuşmalardan çok memnun kalır. Hatta Petersburg’taki gazeteci arkadaşı Tryapiçkin’e karşılaştığı bu garip durumu anlatan bir mektup kaleme alır. Ossip bir karışıklık olduğunu farkındadır, efendisini o gün oradan ayrılmaları karşısında ikna eder. Hazırlık yapılırken müfettişin haberini almış esnaf eve akın eder. Kaymakam konusunda yardım isteyen bu insanlardan 500 ruble, şarap, şeker ve gümüş bir tepsi alan Hlestakov, Anna Andreyevna’ya kur yapmasının ardından Kaymakama Marya Antonovna’yla evlenmek istediğini beyan eder. Esnafların şikayetinden korkuya kapılmış Kaymakam, bu isteği sevinçle karşılar. Bir günlüğüne zengin ve yaşlı amcasını ziyaret edip tekrar döneceğini söyleyen Hlestakov, kaymakamdan bir 400 ruble daha alarak yola koyulur.

Anton Antonoviç Petersburg’da, göğsünde nişanı, gururlu bir general hayaliyle çevresine topladığı esnaflara gözdağı verir. Kıskançlıktan kıvranan Artemi Filippoviç, Ammos Fyodoroviç, emekli memur Stepan İvanoviç Karobkin ve eşi, korkuya kapılan esnaf ve diğerleri aileyi tebrik etme yarışındayken İvan Kuzmiç elinde Hlestakov’un Tryapiçkin’e yazdığı mektupla odaya girer. Kaymakam, oyuna gelmenin kızgınlığıyla Hlestakov’u müfettiş olarak lanse eden Bobçinski ve Dobçinski’ye yüklenirken gelen bir jandarma esas müfettişin geldiğini, handa kaymakamı görmek istediğini söyler.